Phần mộ Nghĩa Quận công tại xã Nam Trung huyện Nam Đàn

Theo các tư liệu lịch sử đang được con cháu dòng họ Tống ở Nam Đàn lưu giữ, Nghĩa Quận công Tống Tất Thắng (1487-?) quê ở làng Nam Hoa Thượng, huyện Thanh Chương (nay là xã Nam Trung, huyện Nam Đàn). Mặc dù gia cảnh nghèo, mồ côi cha năm 13 tuổi nhưng Tống Tất Thắng luôn giữ vững ý chí, quyết tâm dùi mài kinh sử, luyện tập võ nghệ để trở thành người văn võ song toàn. Nhờ đó, năm 15 tuổi ông đã thi đỗ Hương Cống. Và 3 năm sau, Tống Tất Thắng có tên trong danh sách bảng vàng của khoa thi năm Ất Sửu (1505) dưới thời vua Lê Uy Mục, được phong chức Thống Chinh nguyên súy bình Man trước khi lên đường vinh quy bái tổ. Sau đó, ông tiếp tục được giữ những chức vụ quan trọng trong triều đình như Lại bộ Thượng Thư, Đông Các Đại học sỹ và được phong tước Nghĩa Quận công.

Sinh thời, Tống Tất Thắng tính tình cương trực, thông minh và văn võ song toàn nên luôn được triều đình tin dùng. Mỗi khi có giặc Ai Lao, Chiêm Thành và Bồn Man quấy nhiễu biên thùy, nhà vua thường cử Tống Tất Thắng thống lĩnh ba quân vào trấn giữ vùng biên cương xứ Nghệ - cũng là mảnh đất quê hương. Một lần, giặc Bồn Man sang quấy rối vùng đất miền Tây xứ Nghệ, Tống Tất Thắng tiếp tục được nhà vua tin tưởng giao phó việc cầm quân đánh giặc, nhanh chóng giành được thắng lợi nhưng ông đã bị lâm bệnh và mất trên đường trở về. Sau khi ông mất, thi hài ông được an táng tại quê hương, nay thuộc làng Trung Cần, xã Nam Trung (Nam Đàn). Cảm phục trước tài năng, đức độ và công trạng của một người con quê hương, bà con làng Nam Hoa Thượng (nay là xã Nam Trung) quanh năm chăm sóc phần mộ và tôn ông làm Thành hoàng. Từ đó, mỗi lần có giặc đến quấy nhiễu vùng biên cương xứ Nghệ, các vị tướng lĩnh được triều đình cử cầm quân đi dẹp giặc đều tìm đến làng Nam Hoa Thượng thắp hương trước mộ và ban thờ Tống Tất Thắng ở đình làng, cầu xin anh linh ông phù hộ giành chiến thắng.

Đến năm 1553 Vua Lê Trang Tông đã xuống chỉ cho các làng ở vùng đất "Chín Nam" ngày nay lập đền thờ và hàng năm tổ chức tế lễ vào dịp 15- 2 Âm lịch theo nghi thức quốc tế (lễ tế mang tầm quy mô quốc gia). Theo ông Tống Xuân Hùng (xóm 5, Khánh Sơn)- hậu duệ đời thứ 19 của Tống Tất Thắng, đền thờ Nghĩa Quận công gọi là đền Thống Chinh được dựng dưới chân núi Quải Bái và được con cháu cùng nhân dân trong vùng hương khói quanh năm. Vào dịp trung tuần tháng 2 Âm lịch hàng năm, người dân khắp vùng đất "Chín Nam" và các vùng lân cận cùng nhau tề tựu về núi Quải Bái tham gia lễ hội. Lễ hội diễn ra trong 3 ngày, lễ rước diễn ra cả dưới sông (bằng thuyền) và trên bộ tạo nên không khí vừa linh thiêng, vừa náo nức.

Về ngôi đền Thống Chinh và sự nghiệp của Nghĩa Quận công Tống Tất Thắng, hiện đang chứa đựng một số điểm đặc biệt. Đó là còn lưu giữ được tổng số hơn 60 sắc phong của triều Hậu Lê và triều Nguyễn phong cho ông Tổ của mình. Thứ hai, là trong cảnh mưa bom bão đạn và thời gian đền Thống Chinh bị xuống cấp nhưng các loại báu vật bao gồm long ngai, triều phục, mũ, hia, lọng, cờ, lao đao, bảo kiếm, chuông, khánh... vẫn còn nguyên vẹn. Nội dung của các sắc phong kể trên đều tập trung ghi nhận và suy tôn công đức phò vua, giúp nước, an dân của Thống Chinh Chiêu Nghĩa Đại vương Tống Tất Thắng.

Cổng Đền Thống Chinh - nơi thờ Ngĩa Quận công Tống Tất Thắng

Đó là những lời ca ngợi về đạo đức, tấm lòng khoan dung độ lượng, tính tình cương trực, trí thông minh, lòng quả cảm, uy danh lừng lẫy, danh tiếng. Tại đền Thống Chinh hiện còn lưu giữ được một tấm bia đá với tổng số gần 400 chữ Hán được khắc và dựng vào năm 1853. Tác giả của bài văn bia là Thám hoa Nguyễn Văn Giao và Giải nguyên Nguyễn Hữu Lập - các bậc đại khoa sinh ra và lớn lên trên vùng đất "Chín Nam".

Văn bia ghi công đức của Ngĩa Quận công tại đền Thống Chinh

Năm 1995, đình Trung Cần và mộ Tống Tất Thắng ở xã Nam Trung được công nhận Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.

                                                                        Trần Đình Hà (sưu tầm và biên soạn)