Tấn Quốc công Nguyễn Cảnh Hoan (1521-1576) là một nhân vật lịch sử sinh ra trong một gia đình, dòng họ nổi tiếng của huyện Thanh Chương tỉnh Nghệ An, người có nhiều công lao to lớn trong việc giữ gìn bờ cõi và bảo vệ cuộc sống người dân vùng Nghệ An. Từng được ban quốc tính (họ Chúa) là Trịnh Mô. Sau khi ông mất, nhân dân nhiều nơi đã lập đền, thờ cúng ông như là một sự ghi nhận những công lao to lớn của ông.

                                             Toàn cảnh Đến Hữu tại xãThanh Yên

Đền Hữu là một trong số các đền thờ nổi tiếng về vị danh tướng này.

Theo sử sách, ông hi sinh vào ngày 16/9/1576 trong một trận đánh khi ông cầm quân đi chinh phạt quân Mạc ở Ái Châu (Thanh Hóa ngày nay). Trong quan niệm dân gian, lễ giỗ được làm vào ngày trước ngày người đó qua đời. Vậy nên, ngày 15/9 trở thành một ngày lễ trang trọng của người dân địa phương. Ngoài việc tổ chức tế lễ Tấn Quốc công của chính quyền xã Thanh Yên thì người dân các vùng lân cận cũng đưa lễ về đền cúng tế. Ngày giỗ Tấn Quốc công trở thành ngày hội của làng để mọi người ghi nhớ công lao của ông, cũng như nâng cao tinh thần yêu nước của người dân. Lễ lớn thứ hai tại đền là lễ cầu an cho nhân dân địa phương vào ngày 16/2 (âm lịch). Đây là ngày lễ mà chính quyền địa phương đứng ra tổ chức với mục đích cầu mong Đức Thánh Tấn Quốc công phù hộ cho người dân trong địa phương có một năm bình an, hạnh phúc và may mắn. Nhiều người dân cũng mang lễ đến tham gia lễ cúng và đi rước kiệu. Dù tổ chức với quy mô nhỏ để tiết kiệm nhưng ý nghĩa tâm linh và giá trị văn hóa mà các hoạt động này mang lại cũng được người dân ghi nhận và hưởng ứng.

                   Đền Hữu được xây dựng chủ yếu bằng gỗ mít được chạm trổ rất tinh xảo.

Trên phương diện văn hóa gia đình, thì đền Hữu như là một địa điểm quan trọng. Nhiều hoạt động quan trọng trong đời sống văn hóa tâm linh của các gia đình có gắn với đền. Hầu hết người dân các địa phương xung quanh đền đều đến thắp hương lễ Thánh vào ngày mồng 1 và ngày rằm hàng tháng. Cũng có nhiều hộ gia đình đi lễ đền vào chiều ngày 14 và chiều ngày 30 để khỏi chen chúc đông người. Lễ thường là một chai rượu, trầu cau và vàng mã. Ở đền luôn có ba bốn người thầy cúng là dân trong vùng chờ sẵn để làm lễ giúp cho người dân khi họ có nhu cầu. Đến đền, họ gặp thầy để đăng ký làm lễ, ghi họ tên gia chủ cùng các thành viên trong gia đình, địa chỉ để khi cúng lễ thầy xướng lên cho đúng. Thầy cúng sẽ hướng dẫn cho họ cách đặt lễ cho đúng vị trí và đốt hương để hành lễ. Khi thầy cúng thì gia chủ phải quỳ bên cạnh để vái lạy. Tùy theo sự việc và yêu cầu của gia chủ nhưng thường thì từ 5-10 phút thầy sẽ làm lễ xong cho một người. Những dịp đặc biệt như tết Nguyên đán, rằm tháng bảy hay những ngày đầu năm, người dân đến làm lễ rất đông nên các thầy nhiều khi túc trực và hành lễ ở đền cả ngày lẫn đêm, dịp Tết có khi hai ba ngày liền. Ngoài ngày rằm, mồng một hàng tháng thì các gia đình khi có việc gì quan trọng liên quan đến tâm linh cũng làm lễ xin Đức Thánh ở đền trước rồi mới về làm lễ ở nhà. Từ lễ cầu an giải hạn cho gia đình, lễ đầy tháng một đứa trẻ, lễ cưới hỏi,… hay những sự việc quan trọng, nhiều người dân thường mang lễ qua thắp hương báo cáo và xin Đức Thánh phù hộ cho được may mắn.

Là một ngôi đền có vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa tâm linh của người dân nên nhiều năm qua Đền được tu bổ lại, và từ năm 2009 được công nhận là Di tích Lịch sử văn hóa kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia nên càng được người dân quan tâm hơn. Các hoạt động văn hóa tâm linh trong nhà đền ngày càng gần gũi và gắn liền với cuộc sống người dân địa phương.

                                                Trần Đình Hà