Cổng tam quan Đền Bạch Mã.

Đền Bạch Mã hiện ở Thôn Tân Hà xã Võ liệt nay là xã Kim Bảng huyện Thanh Chương. Đền là nơi thờ tướng quân Phan Đà, người có công lớn giúp Lê Lợi đánh đuổi quân Minh ở thế kỷ 15. Đền Bạch Mã do nhà vua ra chiếu chỉ tạo lập và liệt vào hàng “điển lễ quốc tế”. Trong cao trào cách mạng 1930-1931, đền Bạch Mã được sử dụng để tổ chức các hoạt động bí mật của tổ chức Nông hội xã Võ Liệt. Năm 1945, nhân dân tổng Võ Liệt đã tập trung tại đền trước lúc đến huyện đường lật đổ chính quyền thực dân phong kiến và rất nhiều sự kiện quan trọng của nhân dân Thanh Chương trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ. Đền Bạch Mã được đánh giá là một trong 4 ngôi đền đẹp và linh thiêng nhất xứ Nghệ và đã được xếp hạng “di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật” cấp Quốc gia từ năm 1994. Từ năm 2000 Ngành VH,TT- DL  tỉnh và huyện Thanh Chương đã khôi phục lễ hội, tổ chức vào các ngày 9, 10/2 âm lịch và đầu tư nhiều tỷ đồng để trùng tu nâng cấp, mở rộng khuôn viên và mua sắm nhiều đồ tế khí nên hiện đền càng có quy mô lớn và lễ hội năm nay đã thu hút hàng vạn lượt du khách. Với các giá trị văn hóa đặc sắc tiêu biểu, năm 2019, Lễ hội Đền Bạch Mã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Lễ rước long y bài vị của Ngài đi qua các thôn trên địa bàn xã.

Cũng như các năm, lễ hội năm nay gồm có 2 phần là phần lễ và phần hội. Phần lễ gồm: lễ khai quang, lễ dâng hương tại phần mộ Phan Đà, lễ dâng hương tại Phủ ngoại. Đặc biệt là lễ rước long ngai bài vị của thần Bạch Mã đi về phủ ngoại với sự tham gia của hơn 1000 người, Lễ yết cáo, lễ tế thần và lễ tạ. Phần hội gồm các hoạt động như bóng chuyền nam và các trò chơi dân gian như đập niêu, vật cù, kéo co, đi cà kheo, bình, xướng thơ, hoạ và thư pháp, trưng bày các sản phẩm OCOP đặc biệt là phần thi nữ sinh thanh lịch với sự tham gia của 14 thí sinh đến từ 7 trường THPT trên địa bàn. Đây là phần thi sôi nổi nhất và tạo được điểm nhấn của lễ hội Đền Bạch mã năm nay.

BTC trao cờ lưu niệm cho các đội tham gia các giải thi đấu tại Lễ hội Đền Bạch năm nay.

Đi cà kheo - môn thi đấu mới trong lễ hội Đền Bạch Mã năm 2025.

Các hoạt động được tổ chức tại lễ hội Đền Bạch Mã năm 2025.

Sáng ngày 8/3, Huyện Thanh Chương đã tổ chức khai mạc và thi đấu vòng loại các môn thể thao tại lễ hội. Môn nào cũng thu hút đông đảo khán giả đến xem và cổ vũ. Trong đó để lại nhiều ấn tượng nhất là môn bóng chuyền và vật cù. Khác với những năm trước, ở giải bóng chuyền tại lễ hội Đền Bạch mã năm nay, BTC đã cho mỗi đội tuyển lựa chọn 3 cầu thủ ở bên ngoài vào đội tuyển nên chất lượng của các trận đấu cũng như giải được nâng lên rõ rệt.

Vật cù - trò chơi dân gian độc đâó và duy nhất chỉ có ở Lễ hội Đền Bạch Mã.

Đối với môn vật cù, trước đây, được tổ chức cả 3 hình thức cù gôn, cù đẩy và cù nước. Nay hội chỉ tổ chức vật cù gôn; nghĩa là ở hai đầu sân, mỗi bên đào một hố sâu rộng 50cm x 50cm, phía trên cắm 1 lá cờ hội. Mỗi trận diễn ra khoảng 15 phút, mỗi đội có 7 người tham gia tranh cù, vật cù (cù tròn - làm bằng gốc chuối). Các đội làm sao đưa được quả cù vào hố của phe đối phương mà không được ôm, vật đối phương. Mỗi trận cù thực sự là một cuộc đấu trí, đấu sức mạnh và phô diễn sự khéo léo, đoàn kết của hai độ. Đây là một trò chơi dân gian khá hấp dẫn và độc đáo, duy nhất chỉ còn duy trì trong lễ hội đền Bạch Mã. Sáng ngày mai, ngày 9/3 tức là ngày 10/2 âm lịch, huyện Thanh Chương sẽ tổ chức lễ tế thần tại Đền và tiếp tục thi đấu vòng chung kết các môn thể thao. 

                                                        Lan Anh - Trung tâm VH,TT&TT huyện