Thanh Chương là huyện có 2 xã DTTS đó là Thanh Sơn và Ngọc Lâm với tổng diện tích tự nhiên 16 km2; Có 13 thôn, bản,  2.776 hộ và 11990  khẩu, chủ yếu dân tộc Thái và dân tộc Khơ Mú. Trải qua 18 năm sinh sống, đồng bào dân tộc thiểu số đã trở thành một phần của huyện Thanh Chương nhưng vẫn gìn giữ phong tục, tập quán, nét văn hoá riêng của mình, tạo ra sự đa dạng về văn hóa, sắc màu dân tộc và đã trở thành một tổng thể thống nhất ổn định và phát triển. Trong 5 năm qua, tổng kinh phí đã cấp để thực hiện các chương trình, chính sách dân tộc ở 2 xã là 24,52 tỷ  đồng;  Thực hiện các chính sách dân tộc khác 4,251 tỷ đồng. Nhờ có chính sách đầu tư, hỗ trợ của Đảng và Nhà nước đã góp phần làm thay đổi bộ mặt nông thôn miền núi và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn.Cùng với  thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bằng DTTS và miền núi, huyện Thanh Chương còn thực hiện tốt chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững và các hoạt động an sinh xã hội khác ở 2 xã Thanh Sơn và Ngọc Lâm bằng nhiều hoạt động thiết thực và hiệu quả như: Trong 5 năm qua đã đào tạo nghề cho 895 lao động, trong đó có trên 146 lao động tham gia xuất khẩu tại nước ngoài và hàng trăm lao động có việc làm tại chỗ; tỷ lệ lao động qua đào tạo năm 2019 đạt 54%, năm 2024 là 64%, trong đó tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề năm 2019 là 2,4% năm 2024 tăng lên là 3,4%. Chăm lo thực hiện tốt các hoạt động an sinh xã hội ở như đã tổ chức hỗ trợ cấp phát 364.514 tấn gạo cho 5.591 lượt hộ nghèo; cấp phát 34 con bò sinh sản từ chương trình đa sinh kế và 178 con từ chương trình phát triển nông nghiệp… nên đã góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo từ 44 % năm 2019 xuống còn 30.9 % năm 2023.  Chị Lương cẩm Uyên ở bản Tân Tiến xã Ngọc Lâm chia sẻ: Gia đình tôi thuộc diện khó khăn được nhà nước hỗ trợ xây dựng cho nhà tình nghĩa chúng tôi vui lắm. Vợ chồng sẽ cố gắng vươn lên để phát triển kinh tế xây dựng gia đình hạnh phúc.

Ngoài chăm lo phát triển kinh tế, cán bộ và người dân 2 xã Thanh Sơn và Ngọc Lâm còn tích cực tham gia phong trào xây dựng NTM. Số tiêu chí NTM đạt hàng năm đều tăng lên. Từ năm 2019 mỗi xã chỉ đạt 8 hoặc 9 tiêu chí xây dựng nông thôn mới,  đến nay đã đạt 11 hoặc 12 tiêu chí tăng 2-3 tiêu chí. Xã Thanh Sơn đã đạt được 12/19 tiêu chí về xây dựng NTM.  Xã Ngọc Lâm đã đạt 9/19 tiêu chí. Để tạo điều kiện cho các xã TĐC về đích NTM, trong quá trình thực hiện, ngoài làm tốt công tác lãnh đạo, chỉ đạo UBND huyện còn lồng ghép các nguồn vốn, dự án để hỗ trợ 2 xã xây dựng cơ sở hạ tầng để sớm về đích NTM. Trong thời gian qua, đã hỗ trợ xây dựng được 01 nhà văn hóa tại bản Tân Sáng xã Ngọc Lâm. Việc xây dựng làng nông thôn mới trong vùng đồng đồng bào DTTS đã phát huy tối đa vai trò chủ thể của người dân, tạo ra làng nông thôn mới có kinh tế phát triển; đời sống người dân sung túc; có kết cấu hạ tầng - kinh tế xã hội phù hợp; có cảnh quan môi trường sáng, xanh, sạch đẹp; khu chăn nuôi đảm bảo vệ sinh môi trường, người dân được dùng nước sạch, nước sinh hoạt hợp vệ sinh; an ninh trật tự được đảm bảo.

 Những khoảng đất trồng đồi trọc được phủ lên một màu xanh bạt ngàn của keo và Chè công nghiệp.

Về sản xuất nông nghiệp trên địa bàn vùng DTTS: Phát huy lợi thế vùng đồi núi, đồng bào đã mạnh dạn áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi, tập trung phát triển kinh tế đồi rừng, góp phần đẩy nhanh công tác giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới ở các địa phương. Trong đó, cơ cấu sản xuất chuyển dịch theo hướng đẩy mạnh ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, đưa các loại giống mới có năng suất, chất lượng cao vào sản xuất đại trà. Toàn xã có 357 ha lúa nước, gần 70 ha ngô. Chăn nuôi gia súc tiếp tục phát triển với 2890 con trâu, bò; 5246 con lợn, gần 2800 con gia cầm; sản xuất nông nghiệp tại chỗ đã góp phần đản bảo an sinh xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Nhiều hộ đã biết tận dụng lợi thế của địa phương để đầu tư phát triển kinh tế trang trại, gia trại để nâng cao đời sống. Tiêu biểu có gia đình ông Lương Văn Phượng, Lương Văn Thái bản Tân Hợp xã Ngọc Lâm, gia đình ông Vi Văn Tuyên, Vi Thanh Nghệ bản Thanh Dương xã Thanh Sơn…Từ các chương trình mục tiêu quốc gia dân tộc và Miền núi và các hoạt động an sinh xã hội đã góp phần đưa tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 5 năm đạt 10.4%; Trong đó tổng giá trị sản xuất năm 2023 đạt 377 tỷ đồng tăng gấp 2 lần so với năm 2019. Thu nhập bình quân đầu người năm 2023 đạt 31, 5 triệu đồng tăng gần 02 lần so với năm 2019. Bà Lô Thị Duyên ở xã Ngọc Lâm vui mừng cho biết: Khi mới xuống ở Thanh Chương cuộc sống rất khó khăn vì không biết làm gì nhưng được sự quan tâm của các cấp các ngành đến nay chúng tôi đã biết áp dụng KHKT vào trồng chè, chăn nuôi và trồng keo. Nhờ vậy nên cuộc sống ngày càng ổn định. Mỗi năm cũng có thu nhập gần 100 triệu đồng.

Đồng chí Chủ tịch UBND huyện Trình Văn Nhã thăm trường mần non Hương Tiến.

Các hoạt động văn hóa xã hội được duy trì và đẩy mạnh. Công tác giáo dục được quan tâm hàng đầu. Mạng lưới trường lớp học vùng DTTS được duy trì tốt. Tổng số học sinh theo học 4 cấp học hiện nay là  2738 em. Chất lượng giáo dục có bước chuyển biến tích cực, thể hiện tỷ lệ học sinh đến trường, số lượng và chất lượng học sinh giỏi cấp huyện, tỉnh của các năm học từ 2019 đến nay đều tăng; tỷ lệ học sinh mẫu giáo 5 tuổi đến trường đạt 100%, học sinh tiểu học đạt 99.9%, học sinh trung học cơ sở đạt 88.4%, học sinh trung học phổ thông đạt 35.8%; tỷ lệ đậu tốt nghiệp bình quân đạt 99.%. Số học sinh thi đậu đại học ngày càng tăng trong đó có nhiều em là người dân tộc thiểu số; Đặc biệt năm 2024, có 1 em học sinh giỏi nổi trội là: Vi Thị Như Quỳnh - Học sinh lớp 12 Trường THPT Dân tộc nội trú tỉnh, đạt giải Nhất học sinh giỏi tỉnh môn Lịch sử.

Văn hóa ẩm thực của đồng bào DTTS.

Phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư được đẩy mạnh. Sau khi sáp nhập thôn, bản trên địa bàn 02 xã Thanh Sơn, Ngọc Lâm có, 616/1.428 hộ gia đình được công nhận gia đình văn hoá đạt 58%, 02/13 bản được công nhận bản văn hoá, đạt 29%. Trong những năm gần đây, UBND các xã đã huy động các nguồn lực từ các chương trình mục tiêu quốc gia để xây dựng các nhà văn hoá, thể thao khang trang, hiện đại đáp ứng nhu cầu sinh hoạt của người dân. Công tác lưu giữ, bảo tồn các giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp của đồng bào các dân tộc được phát huy. Phong trào văn nghệ, TDTT truyền thống sôi nổi, rộng khắp ở các bản làng như khắp, lăm, khắc luống, ném còn, kéo co, bắn nỏ, đẩy gậy... đã được đồng bào dân tộc coi trọng, bảo tồn, lưu giữ và phát huy. Đặc biệt là sinh hoạt văn nghệ quần chúng phát triển đã làm phong phú thêm đời sống tinh thần của vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Phong trào VH-VN quần chúng ở đồng bào dân tộc thiểu số  phát triển rầm rộ.

Công tác bảo vệ, chăm sóc sức khoẻ ban đầu cho nhân dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi được quan tâm, đẩy mạnh. Tiếp tục đổi mới phong cách, thái độ phục vụ của cán bộ y tế hướng tới sự hài lòng của người bệnh và phong trào “xanh - sạch - đẹp” trong khuôn viên trạm y tế, duy trì hoạt động của đường dây nóng tại các trạm y tế. Tiếp tục duy trì tiêm chủng mở rộng cho trẻ em dưới 1 tuổi đạt tỷ lệ cao trên 98%, thực hiện tốt các kế hoạch và chỉ đạo về an toàn tiêm chủng. Công tác an toàn vệ sinh thực phẩm được tăng cường và chú trọng nhất là công tác phòng, chống dịch bệnh. Công tác dân số và kế hoạch hóa gia đình, chăm sóc sức khỏe sinh sản được quan tâm thông qua các hình thức như tuyên truyền, tư vấn, nói chuyện chuyên đề đã góp phần nâng cao nhận thức của người dân về công tác dân số trong tình hình mới. Ông Lô Huy Hùng – Chủ tịch UBND xã Thanh Sơn khẳng định: Đến thời điểm này cuộc sống của đồng bào dân tộc thiểu số đã có nhiều đổi thay nõ nét. Kinh tế phát triển, nhà cửa ngày càng khang trang, đướng xá đi lại thuận lợi. Nhiều hộ đã có thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm. Với đà này thời gian tới nếu được sự quan tâm hơn nữa của Đảng và Nhà nước cũng như các cấp các ngành thì chắc chắn rằng sự chênh lệch giữa đồng bào dân tộc thiểu số với các địa phương khác trên địa bàn sẽ ngày càng được rút ngắn lại.

Bằng sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, sự chỉ đạo sát sao của Huyện ủy - UBND huyện, sự hỗ trợ, giúp đỡ của các tổ chức trong hệ thống chính trị và sự nỗ lực vươn lên của người dân tin rằng thời gian tới cuộc sống của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện sẽ tiếp tục có những bước phát triển mới. Người dân tái định cư ngày càng thêm gắn bó, yên tâm sản xuất, phát triển kinh tế gia đình để xây dựng quê hương mới ngày một phát triển bền vững. 

                                                                                                                Lan Anh - Trung tâm VHTT&TT huyện